WULANGAN 7
CRITA RAKYAT
Kompetensi Dasar
1.2 Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan
berupa bahasa Jawa dalam bentuk petikan teks cerita rakyat daerah setempat.
2.2 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli
(gotong royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif
dalam menggunakan bahasa Jawa melaluipetikan teks cerita rakyat daerah
setempat.
3.2 Memahami isi cerita rakyat daerah.
4.2 Menulis sinopsis teks cerita rakyat daerah.
A. Tegese
Crita Rakyat
Crita rakyat yaiku crita kang ngrembaka ing sawijining
dhaerah lan dianggep minangka asil karya kolektif
(bebarengan) karo masarakat ing papan iku. Umume, awujud lelakon cekak kang
wose crita mujerake sawijining tokoh. Crita rakyat (folklore) iku crita saka jaman kuna kang isih urip ing madyaning
bebrayan agung lan wirarisake kanthi lesan.
B. Unsure
Crita Rakyat
Unsur-unsur crita rakyat kaperang dadi loro, yaiku:
1.
Unsur ekstrinsik
yaiku unsure kang mbangun crita rakyat saka sajabane crita. Kang mangaribawani
(mempengaruhi) dianggite crita rakyat
saka unsure ekstrinsik iku antarane:
1)
Agama
2)
Ekonomi
3)
Sosial
4)
Pendhidikan
5)
Budaya
2.
Unsur intrinsik
yaiku unsure kang mbagun crita rakyaat saka njero crita. Kang mangaribawani
dianggite crita rakyat saka unsure intrinsike iku antarane:
1)
Tema
Tema, yaiku
idhe/gagasan baku kang dadi undherane prakara crita. Tuladhane: kamanungsan,
kabudayan, kasusilan, sesrawungan, lan sapanunggalane.
2)
Paraga
Paraga,
yaiku pelaku kang mbangun crita utawa wong kang dicritakake. Paraga ing crita
nduweni watak dhewe-dhewe kanggo mbedakake siji lan liyane. Paraga kaperang
dadi 3, yaiku:
a)
Paraga utama
sing uga dijenengi protagonis.
b)
Paraga mungsuh
sing uga dijenengi antagonis.
c)
Paraga tambahan
sing uga dijenengi tritagonis.
3)
Watak
Watak,
yaiku tandha-tandha fisik (dhuwur,
lemu, pesek, cendhek, lan sapiturute) lan tandha-tandha nonfisik kang diduweni paraga (galak, sumeh, grapyak, pinter,
bodho, lan sapiturute).
4)
Latar/Setting
Latar utawa
setting, yaiku papan, wektu, lan
swasana kedadeyane crita. Papan iki bias ana ing pasar, dalan, sawah, kantir,
lan sapanunggalane. Wondene wektu iku ana awan, sore, bengi, esuk.
5)
Sudut Pandang/Point of View
Sudut
pandang, yaiku posisine pagript ing crita utawa carane pangripta nyritakake
isine crita. Pangripta bisa dadi tokoh ing crita kuwi, uga bias dadi pengamat
wae ing njaba crita.
6)
Basa
Basa, yaiku
gegayutan karo gaya basa kang digunakake pangripta ing crita.
7)
Alur/Plot
Alur, yaiku
urut-urutake kedadeyan ing crita. Bakune crita saka wiwitan nganti teka
pungkasan (pitepungan, dredah, cara ngrampungake dredah). Alur kaperang dadi 3,
yaiku:
a)
Alur maju (progresif) yaiku alur kang nyritakake
utawa nggambarake kahanan saiki kanthi sateruse.
b)
Alur mundur (regresif) yaiku alur sing nggambarake
kahanan saiki, diterusake ngandharake kahanan sing kapungkur.
c)
Alur
campuran
8)
Amanat
Amanat,
yaiku piweling utawa piwulang luhur kang kakaandhut ing sajroning crita, kang
arep diwenehake pangripta marang pamaca.
C. Karekteristik
Crita Rakyat
Crita rakyat
yaiku perangan karya sastra lisan kang nduweni karakter kaya ing ngisor iki.
1.
Anonim, tegese
crita mau ora kaweruhan sapa sing nganggit.
2.
Kolektif, merga
ora kaweruhan sapa sing nganggit crita mau dadi duweke masarakat bebarengan.
3.
Dicritakake
kanthi lesan.
4.
Sing nyritakake
saka generasi menyang generasi liyane.
Amarga cirri
kasebut crita rakyat gampang owah, sok sapa bias nambahi mula akeh versi miturut papan utawa panggonan sing
nyritakake.
D. Wujude
Crita Rakyat
Crita
wujude ana loro yaiku crita fiksi
(dongeng) lan crita non fiksi. Crita fiksi yaiku crita sing ngayawara, direka-reka anane, mula bisa
diarani dongeng, yen dikerata basa ‘dipaido ya keneng’.
1.
Wujude
crita fiksi/dongeng
1)
Fabel
Fabel
yaiku dongeng kewan sing bisa wawan gunem kaya manungsa.
Tuladhane
: Kancil karo Baya, Singa Barong karo
Tikus, Kancil Nyolong Timun, lan sapanunggalane.
2)
Mite
Mite yaiku dongeng sing ana
sesambungane karo roh, alam gaib.
Tuladhane : Nyi Roro Kidul, Pethite Nyai Blorong, Thuyul, Gendrowo Kulon Desa, lan
sapanunggalane.
3)
Legenda
Legenda yaiku dongeng
mula bukane dumadining panggonan utawa barang.
Tuladhane : Dumadine Rawa Pening, Tangkuban Prau, lan sapanunggalane.
2.
Wujude
crita non fiksi
1)
Hikayat
Hikayat
yaiku crita bab lelakon paragane.
Tuladhane : Hikayat Hang Tuah, Hikayat Gadjah Mada, Hikayat Bahtiar, lan
sapanunggalane.
2)
Babad
Babad
yaiku crita sing ana bukti nyatane, nanging uga ditambahi carita sing ngayawara.
Tuladhane : Babad Tanah Jawi. Babad Mataram, Babad Kartasura, lan sapanunggalane.
3)
Sejarah
Sejarah yaiku crita
sing ana bukti nyatane.
Tuladhane : Sejarah Majapait, Sejarah Demak, Sejarah Kraton Ngayogyakarta, lan
sapanunggalane.
4)
Roman
Roman
yaiku crita sing nggambarake uriping wong wiwit lahir nganti mati. Jinising
warna-warna kayata : Roman adat, Roman sosial, Roman detektif, lan sapanunggalane.
Tuladhane : Sri Kuning, Anteping Wanita,
Anteping Tekad. Kapilut Godhaning Setan, Tresna Abaya Pati.
E.
Sinopsis
Sinopsis crita rakyat yaiku ringkesan crita rakyat. Ringkesan
crita rakyat yaiku nyekakake crita
rakyat kanthi tetep ngawigatekake unsure-unsur
instrinsik crita rakyat kasebut.
Ancasing sinopsis yaiku menehi
gambaran ringkesan ngenani crita rakyat. Carane nggawe sinopsis, yaiku:
1)
Maca naskah asli dhisik kanggo mangerteni
kesan umum panulis.
2)
Nyathet gagasan umum kanthi nggarisi ngisor gagasan sing wigati.
3)
Nulis ringkesan
adhedhasar gagasan-gagasan utama kaya
dene sing dicathet sajrone cara kapindho.
4)
Gunakna ukara sing
padhet, efektif, lan narik kanggo
ngrangke alur crita dadi sawijining karangan
cekak kang nggambarake karangan asli.
5)
Dialog
lan monolog paraga cukup ditulis isi
utawa garis besare wae.
6)
Sinopsis
ora antuk nyimpang saka alur crita lan isi saka kaya sing asli.
GARAPAN WULANGAN 7
1.
Goleka tuladha
crita rakyat saka media liyane, kayata ariwarti (koran), kalawarti (majalah),
internet, buku, lan sapiturute!
2.
Andharna unsure
instrinsik lan gawenen sinopsise!
3.
Garapan ditumpuk
ing pasatemon candhake sawise prakerin!
Tidak ada komentar:
Posting Komentar